مقاله علمی چیست؟
مقاله علمی، گزارش نوشته شده و انتشاریافته‌ای از نتایج تحقیقات و پژوهش‌های اصلی جدید پژوهشگران و محققان در حوزۀ تخصصی خاصی می‌باشد. هدف از نگارش مقاله‌های علمی انتشار نتایج پژوهش‌های نویسنده مقاله و اشتراک گذاری این نتایج با دانشمندان و محققانی است که در حوزۀ تخصصی مشترک با نویسنده در حال فعالیت هستند. انتشار نتایج یک پژوهش علمی از طریق مقاله علمی موجب کامل شدن سیر تکاملی یک مسئله علمی می‌شود؛ به این صورت که محققان بعدی، تحقیقات خود را بر پایه‌ی نتایج تحقیقات پیشین تکمیل می‌سازند. به این ترتیب هدف از مقاله‌های علمی منتشر شده بایستی آگاه سازی مخاطبان و حل یک مسئله علمی جدید باشد. مخاطبان اصلی مقالات علمی متخصصین رشته تخصصی هستند که در زمینه کاری موضوع تحقیق کار می‌کنند، بنابراین یک مقاله علمی بایستی دارای سطح بالایی از خوانایی باشد به طوریکه کاملاً صحیح، واضح و آگاهانه نوشته شده و بتواند به خوبی پیام خود را به مخاطب ارائه دهد.
مقاله علمی باید شرایطی داشته باشد به این صورت که به روش اصلی و حقیقی نگارش و ویرایش شود. در نگارش یک مقاله علمی بایستی اصول اخلاق علمی رعایت شده و مطالعات پیشین در نظر گرفته شوند.
ویژگی‌های یک مقاله علمی خوب
یکی از ملاک‌های ارزیابی سطح علمی و بنیۀ پژوهشی دانشجویان، انتشار مقاله در مجلات معتبر بین‌المللی است.
مجلات و نشریات پس از دریافت مقاله آن را برای داوری نزد سه یا چهار نفر از داوران که به موضوع مورد بحث مقاله آشنایی دارند، ارسال می‌کنند و پس از دریافت نظرات داوران، در صورتی که مقاله معیارهای لازم جهت انتشار را داشته باشد، مجله مقاله مورد نظر را چاپ می‌کند. رعایت این معیارها باعث انسجام و استحکام مقاله شده و امکان پذیرش آن را در یک مجله علمی-پژوهشی افزایش می‌دهد.
ویژگی‌های یک مقاله علمی خوب شامل موارد زیر می‌باشد:
- تازگی موضوع مقاله
- متناسب بودن با استانداردهای علمی
- روش شناسی قابل پیگیری و تکرار
- داده‌ها و نتایج قابل اعتماد و قابل تحلیل
- مقاله باید به طور واضح و قابل فهم نوشته شده باشد.
- پیشنهادات و نتیجه‌گیری منطقی و متناسب با داده‌ها
ساختار کلی یک مقاله علمی
تمامی مجلات علمی-پژوهشی دارای فرمت خاص و سبک نوشتن مخصوص به خود هستند و تنها مقالاتی که این سبک را رعایت کرده باشند در این مجلات مورد پذیرش واقع می‌شوند.
اين سبک نوشتن تعيين مي‌كند كه مقاله دارای چه بخش‌هایی باشد، تعداد کل کلمات مقاله چقدر باشند و نحوه‌ی رفرنس دهی در مقاله از کدام روش رفرنس نویسی تبعیت کند. حتی نوع نمودارها و جداولی که در مقاله قرار می‌گیرند نیز باید طبق اصول مجله‌ای باشد که قرار است مقاله در آن چاپ شود. البته بیشتر مقالات دارای یک ساختار استاندارد ثابتی هستند که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. ما در این مطلب به طور خلاصه ساختار کلی مقالات علمی را معرفی می‌کنیم که بسته به نوع مقاله علمی این ساختار کلی دستخوش تغییرات اندکی می‌شود.
ساختار کلی یک مقاله علمی به ترتیب زیر است:
- عنوان:
عنوان مقاله علمی، عبارتی کوتاه، مختصر و مفید است که موضوع اصلی مقاله علمی را خلاصه می‌کند. عنوان مقاله علمی باید نمایی از محتوای کلی مقاله را به مخاطبان نشان دهد.
همچنین عنوان مقاله باید برای خواننده جالب باشد. عنوان مقاله علمی باید شامل کلمات کلیدی و دقیق باشد تا خواننده را به خواندن مقاله ترغیب کند و ایده اصلی مقاله را به طور مختصر و واضح بیان کند.
- مؤلف یا مؤلفان با ذکر مؤسسه وابسته:
مؤلفان مقاله علمی افرادی هستند که مقاله را نوشته و تحقیقات را انجام داده‌اند و به عنوان نویسنده‌های اصلی مقاله شناخته می‌شوند. مؤسسه وابسته نیز معمولاً به مؤسسه یا دانشگاهی اشاره دارد که نویسنده‌ها به آن تعلق دارند یا در آنجا مشغول به تحقیقات علمی هستند. این اطلاعات معمولاً در بخش اطلاعات نویسنده‌ها ذکر می‌شود تا خوانندگان بتوانند مشخص کنند که مقاله توسط کدام مؤسسه یا دانشگاه تهیه شده است و نویسنده‌ها وابسته به کدام مؤسسه هستند.
- چکیده:
چکیده مقاله علمی، یک خلاصه کوتاه و مفید از محتوای کلی مقاله است. چکیده مقاله به صورت مختصر و واضح موضوع، هدف، روش‌های استفاده شده، نتایج و استنتاجات اصلی مقاله را شامل می‌شود. چکیده باید به طور دقیق و مختصر اهمیت تحقیق، مسئله پژوهش، روش‌های استفاده شده، نتایج کلیدی و نتیجه‌گیری‌های اصلی را بیان کند. چکیده باید به گونه‌ای نوشته شود که خواننده را به خواندن مقاله اصلی ترغیب کند و اطلاعات کلیدی مقاله را به وی ارائه دهد. چکیده معمولاً در ابتدای مقاله و پس از عنوان و اطلاعات نویسنده‌ها قرار می‌گیرد.
- کلیدواژه‌ها:
کلیدواژه‌ها یا کلمات کلیدی، اصطلاحی است که به مجموعه‌ای از کلمات یا عبارات که موضوع، مفهوم و محتوای اصلی یک مقاله علمی را به طور دقیق و واضح توصیف می‌کنند، اطلاق می‌شود. کلمات کلیدی معمولاً در ابتدای یا انتهای چکیده مقاله و یا در بخشی به نام “کلمات کلیدی” ذکر می‌شوند. کلمات کلیدی باید موضوع اصلی مقاله را با دقت و وضوح نشان دهند و از آنجا که استفاده از آن‌ها در پایگاه‌های اطلاعاتی برای جستجو و دسترسی به مقالات بسیار مهم است، انتخاب دقیق و مناسب کلمات کلیدی از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مقدمه:
مقدمه یک مقاله علمی، بخشی اساسی است که در ابتدای مقاله قرار دارد و درحدود 20 درصد حجم مقاله را در بر می‌گیرد. مقدمه مقاله به خواننده معرفی موضوع، اهمیت تحقیق، هدف و فرضیات تحقیق را ارائه می‌دهد. یک مقدمه خوب باید به خواننده کمک کند تا مفهوم کلی تحقیق، پیشینه تحقیق، مسئله پژوهش، اهمیت و توجیه تحقیق، هدف و سوالات تحقیق را درک کند.
- روش:
بخش روش یکی از بخش‌های اصلی یک مقاله علمی است که درحدود 30 درصد حجم مقاله را در بر می‌گیرد و در آن نحوه انجام تحقیق و روش‌های استفاده شده برای جمع‌آوری داده‌ها، انجام آزمایش‌ها، تحلیل نتایج و تفسیر آن‌ها توضیح داده می‌شود. این بخش به خواننده اطلاعات فنی و جزئی در مورد روش‌های استفاده شده در تحقیق را ارائه می‌دهد تا اعتبار و قابلیت تکرار بودن تحقیق را به خوبی برای خواننده نشان دهد.
- نتایج:
بخش نتایج از بخش‌های اصلی یک مقاله علمی است و در حدود 15 درصد حجم مقاله را در بر می‌گیرد. در این بخش نتایج تحقیق، داده‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها، فرضیات تأیید یا رد شده و پاسخ به سوالات تحقیق ارائه می‌شود. این بخش اهمیت بسیاری دارد، زیرا نشان می‌دهد که تحقیق چه نتایجی به دست آورده است و چگونه این نتایج با فرضیات و سوالات تحقیق مطابقت دارد.
- بحث و نتیجه گیری:
از دیگر بخش‌های اصلی یک مقاله علمی، بخش بحث و نتیجه‌گیری است که در حدود 25 درصد حجم مقاله می‌باشد. در بخش بحث و نتیجه گیری نتایج تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد و تفسیر نتایج انجام می‌شود. در این بخش، نتایج تحقیق با فرضیات ارتباط داده می‌شود، محدودیت‌ها و مشکلات تحقیق بررسی می‌شوند و پیشنهادات برای تحقیقات آینده ارائه می‌شود. در این بخش نتایج بدست آمده بحث و تحلیل شده و با نتایج کارهای گذشتگان مورد مقایسه قرار می‌گیرد. بخش بحث و نتیجه‌گیری به خواننده اجازه می‌دهد تا یک نگاه کلی از نتایج و تفسیر آن‌ها را داشته باشد و اهمیت تحقیق را درک کند. این بخش مهم است زیرا نشان می‌دهد که چگونه نتایج تحقیق می‌تواند تأثیرگذار باشد و چه توصیه‌هایی برای تحقیقات آینده ارائه می‌شود.
- منابع:
در بخش منابع لیستی از تمام منابع، مآخذ و مراجعی که در طول تحقیق استفاده شده‌اند، ذکر می‌شود. این بخش به خواننده اجازه می‌دهد تا به راحتی به منابع مورد استفاده در تحقیق دسترسی پیدا کند و از صحت و قابل اعتماد بودن اطلاعات استفاده شده در مقاله اطمینان حاصل کند. این بخش در حدود۱۰ درصد حجم مقاله را شامل می‌شود. بخش منابع مهم است زیرا به خواننده اجازه می‌دهد تا اطلاعات مورد استفاده در مقاله را بررسی کند و در صورت نیاز به منابع اصلی دسترسی پیدا کند.
ساختار انواع مقاله های علمی
به طور کلی، مقاله‌های علمی که در مجلات به چاپ می‌رسند، با توجه به روش به كار گرفته شده در پژوهش، از نظر ساختار و محتوا با یکدیگر متفاوت هستند. در این جا به طور خلاصه ساختار انواع مقاله‌های علمی را معرفی می‌کنیم.
- مقاله پژوهشی یا (Original Research Articles)
از دلایل اصلی به وجود آمدن ژورنال‌های علمی و دانشگاهی مقالات پژوهشی اصیل هستند، که تقریباً تمام مجلات به چاپ آن‌ها می پردازند. مقالات پژوهشی اصیل، مقالاتی هستند که یک گزارش کامل از روش‌های مورد استفاده برای انجام یک تحقیق، نتایج حاصل از اعمال آن روش‌ها و معنی و مفهوم نتایج به دست آمده را ارائه می‌کنند. این نوع مقالات از یک ساختار پایه به نام ساختار IMRAD پیروی می‌کنند که شامل بخش‌های مقدمه، روش‌ها، نتایج و بحث است.
به طور کلی ساختار انواع مقاله پژوهشی به ترتیب زیر است:
-
- عنوان
- اسامی نویسندگان با ذکر مؤسسه وابسته
- چکیده
- کلیدواژه
- مقدمه
- بیان مسأله
- مبانی نظری (چارچوب)
- فرضیه‌ها یا پرسش
- مواد و روش‌ها
- نتایج بحث
- نتیجه گیری
- منابع
- پیوست
مقاله‌های نظری به مقالاتی اطلاق می‌شود که بیشتر به ارائه تئوری، مدل‌های تحلیلی، تفسیر داده‌ها، یا ارائه فضای نظری برای توجیه یا تفسیر پدیده‌ها متمرکز هستند. این مقالات معمولاً بدون نیاز به انجام آزمایش‌ها یا تحقیقات تجربی ارائه می‌شوند. البته این موضوع باعث نمی‌شود که مقالات نظری اعتبار یا ارزش کمتری نسبت به مقالات پژوهشی اصیل داشته باشند.
در مقالات نظری، نویسندگان غالباً از نظریه‌های اثبات شده برای معرفی، توضیح و مقایسه نظریه جدید خود استفاده می‌کنند و یا گاهی به بررسی کاربرد نظریه‌های علمی در زندگی واقعی می‌پردازند. مقالات نظری اهمیت بالایی در ارائه و توسعه دانش علمی دارند. این مقالات به افزایش تفکر کلان و تثبیت اساس‌های نظری در یک حوزه کمک می‌کنند.
مقالات فلسفه، ادبیات، روانشناسی، انسان‌شناسی و سایر علوم اجتماعی ماهیت نظری دارند اما برخی مقالات علوم طبیعی مانند کیهان‌شناسی نیز می‌توانند از نظر ماهیت، نظری محسوب شوند.
به طور کلی ساختار انواع مقاله نظری به ترتیب زیر است:
- عنوان
- اسامی نویسندگان با ذکر مؤسسه وابسته
- چکیده
- کلیدواژه‌ها
- مقدمه
- بدنه اصلی
- نتیجه گیری
3. گزارش‌ها و مطالعات مشاهده‌ای یا (Reports and studies of observations)
گزارش‌ها و مطالعات مشاهده‌ای، به انواع گزارش‌ها و مطالعاتی گفته می‌شود که بر مشاهدات مستقیم، پژوهش‌های تجربی، یا نتایج برآمده از فعالیت‌های مشاهده‌ای تمرکز دارند. این نوع گزارش‌ها اغلب بر اساس تجربیات و داده‌های به دست آمده از مشاهدات و پژوهش‌های علمی می باشند. گزارش‌ها و مطالعات مشاهده‌ای نقش مهمی در جمع آوری، تجزیه و تحلیل داده‌ها، و ارائه نتایج تجربی در علوم مختلف دارند. این دسته از مطالعات کمک می‌کنند تا موضوعات مختلف را از زوایای مختلف مشاهده و درک کنیم.
مقاله‌های علمی مبتنی بر تحقیقات مشاهده‌ای با نام‌های مختلفی منتشر می‌شوند، برای مثال به مقاله‌های علمی که به مطالعۀ یک فرد، مکان، رویداد یا پدیده می‌پردازند، مطالعات یا گزارشات موردی (Case studies or Case reports) گفته می‌شود که در دنیای علم بسیار شناخته شده هستند. یکی از ویژگی‌های اصلی مطالعات مشاهده‌ای، رویکرد طبیعت‌گرایانه آن‌ها است. یعنی به جای مداخله محقق و دستکاری محیط برای آزمایش تجربی، به ثبت مشاهدات در یک محیط واقعی و بدون تغییر پرداخته می‌شود.
4. مقالات مروری یا (Review articles)
یک مقاله مروری نوعی مقاله علمی است که به بررسی و خلاصه‌ای از مطالعات پیشین در یک زمینه خاص می‌پردازد. این نوع مطالعات معمولاً به منظور خلاصه کردن و ارائه نظر کلی در مورد تمامیت تحقیقات انجام شده در یک حوزۀ خاص انجام می‌شوند. به عبارت دیگر، مقالات مروری به بررسی ادبیات علمی موجود و جامعه‌ای از مطالعات پیشین می‌پردازند تا یک دید کلی و جامع از وضعیت فعلی دانش در حوزۀ مورد بررسی ارائه دهند. در واقع مقالات مروری نقش یک مسیر چشم اندازی را ایفا کرده که به محققان کمک می‌کنند تا درکی عمیق تر از حالت کنونی دانش داشته باشند و زمینه‌ای مناسب برای پژوهش‌های آینده را فراهم سازند. ساختار انواع مقاله های مروری متفاوت است اما به طور کلی ساختار انواع مقاله مروری به ترتیب زیر است:
- عنوان
- اسامی نویسندگان با ذکر مؤسسه وابسته
- چکیده
- مقدمه
- بیان مسئله
- حکم
- تعریف مفهوم‌ها/روش یا رویکرد مطالعاتی/نقد
- روش شناسی
- مبانی نظری
- نتیجه گیری از مبانی نظری
- بحث و نتیجه گیری
- منابع
5. گزارش‌های کوتاه یا نامه‌ها (Short reports or Letters)
گزارش‌های کوتاه یا نامه‌ها، مقاله‌هایی وابسته به مقالات پژوهشی هستند که به صورت مختصر به یک موضوع خاص می‌پردازند. در واقع خلاصه و یا قسمتی از اطلاعات و یافته‌های مقاله پژوهشی اصلی را بیان می‌کنند. این مقالات علمی از لحاظ تعداد کلمات محدود هستند و بایستی کوتاه و خلاصه باشند تا به افرادی که وقت کافی برای مطالعه یک مقاله پژوهشی کامل را ندارند، کمک کنند. بدیهی است که گزارش‌ها و نامه‌های کوتاه بعد از انتشار یک مقاله پژوهشی نوشته می‌شوند. به علت کوتاه بودن، نمی‌توانند کل یک مطلب را پوشش دهند و مخاطبان برای دریافت کلیه اطلاعات یک مقاله پژوهشی باید به خود مقاله مراجعه کنند. اما افرادی که نیازی به کل یافته‌های یک مقاله ندارند می‌توانند از گزارش‌ها و نامه‌های کوتاه استفاده کنند.
به طور کلی ساختار انواع گزارش‌های کوتاه یا نامه‌ها به ترتیب زیر است:
- عنوان
- اسامی نویسنده یا نویسندگان با ذکر مؤسسه وابسته
- مقدمه کوتاه
- توضیحات مختصر در مورد موضوع مورد نظر
- نتایج
- نتیجه گیری‌های اصلی مطالعه
سخن پایانی
شروع به نوشتن یک مقاله علمی نیازمند برنامه ریزی و تعهد طولانی مدت است. برای آغاز توصیه می‌شود:
-
- موضوع خود را به درستی انتخاب کنید. موضوعی را انتخاب کنید که برایتان جالب باشد تا انگیزه لازم برای ادامۀ کار را داشته باشید.
- برای ارزیابی میزان دسترسی به منابع و امکانات یک تحقیق ابتدایی کوچک انجام دهید.
- هدف خود را از نوشتن مقاله مشخص کنید تا بتوانید ساختار اصلی مقاله را براساس این هدف شکل دهید.
- برای پشتیبانی از فرضیات و دیدگاه‌های خود منابع لازم را گردآوری کنید.
- با نوشتن یک پیش نویس ابتدایی بدون نگرانی از کیفیت آن، ایده‌های خود را برروی کاغذ بیاورید.
- تا رسیدن به هدف نهایی به صورت مداوم به کار خود ادامه دهید و سعی کنید همواره کارتان را به روز کنید.
- مقاله را با دوستان، همکاران و اساتید خود به اشتراک بگذارید تا از آن‌ها بازخورد گرفته و در صورت نیاز مقاله خود را ویرایش کنید.
- همواره متن را بررسی کرده و مطمئن شوید هدف اصلی و ترتیب منطقی را رعایت کرده‌اید.
پژوهشگران می‌توانند با شرکت در دوره‌های منتوریگ راهین ساینس از آموزش و همراهی منتور حرفه‌ای در تمامی مراحل پژوهش از صفر تا صد؛ شامل ایده پردازی، انتخاب موضوع، سرچ سیستماتیک، پروپوزال نویسی، آنالیز اطلاعات، مقاله نویسی، چک پلاجریسم، آماده سازی‌های فنی قبل از سابمیت، سابمیت و چاپ مقاله در ژورنال معتبر بهره‌مند شوند. در پایان دوره شرکت کنندگان یک مقاله آماده چاپ خواهند داشت. همچنین اساتید و دانشجویان می‌توانند از همکاری تیم متخصص و با تجربۀ راهین ساینس در زمینه نگارش مقالات علمی بهره‌مند شوند. فقط کافیست پایان نامه‌ها و داده‌های خود را با ما به اشتراک بگذارند و به کمک گروه راهین ساینس مقاله مورد نظر خود را نگارش و در ژورنال معتبر به چاپ برسانند.
